Splinternet, kolay olarak internetin bölünmesini söz eden bir terim. Lakin bu bölünme daha çok; ticaret, siyaset, din, teknolojik ve ulusal çıkarlar nedeniyle gerçekleşen bir bölünme olacak.
Ulusal devletler yahut şirketler için, insanların erişebilecekleri ve paylaşabilecekleri bilgileri etkileyerek elde edilebilecekleri bir para ve denetim kelam konusu. Bu tesirle, bilgiye erişim için ödenen maliyetler de dahil olmak üzere birçok faktörde manipülasyon yaparak, çıkar ve denetim sağlanabilir.
Splinternet fikri de yeni bir şey değil. Lakin son gelişmeler bölünmeyi artırarak, yine gündeme getirdi.
Bir bütün olarak internet
Burada temel soru, herkes için tek bir internetin mi yoksa çok sayıda internetin mi olduğu. İnternetin büyük bir kısmı “deep web” olarak bilinen bir alan. Bu alan, çoklukla arama motorları ve web tarayıcıları tarafından ulaşılamayan bölgeler. Varsayımlara nazaran, web’in yaklaşık %70’inin burada olduğu söyleniyor.
İsmine ve kimi telaş verici haberlere karşın, deep web çoklukla zararsızdır. Ferdî e-posta hesabınız, erişim için yetkilendirme gerektiren deep web’in bir modülüdür. Dropbox, OneDrive yahut Google Drive hesaplarınız da o denli. İş yerinizin yahut okulunuzun kendi sunucuları varsa, bunlar da deep web’in bir kesimidir.
Bunu çok oyunculu görüntü oyunlarından, birden fazla toplumsal medya platformuna kadar çok daha fazla şeye genişletebiliriz. Evet, korkutucu ismiyle örtüşen bölgeler olsa da deep web’in birçok yalnızca şifreyle erişim gerektiren içeriklerden oluşuyor. Ve bu içeriğe, arama motorları doğal olarak erişemiyor.
Ama bölünmüş internetten bahsederken yalnızca deep web’den bahsetmiyoruz.
Parçalanmış bir internet daha da parçalanmaya hazırlanıyor
Peki nitekim, rastgele bir vakitte tek bir internet oldu mu? Mutlaka oldu. 1960’larda ABD’nin ARPA ismi verilen ağı açık bölünmemişti. Bunun yanı sıra, 60’lı ve 70’li yıllarda Sovyetler Birliği ve Şili hükümetleri de sırasıyla OGAS ve CyberSyn isimli misal ağ projeleri üzerinde çalıştılar.
Her biri net bir biçimde birbirinden başkaydı ve başarılı olmak için hükümet dayanağına gereksinim duyuyordu. ARPANET, kıymetli ölçüde hükümet fonlaması sayesinde başarılı olan tek ağ oldu. Bu, internetin temelini oluşturacak olan çekirdekti ve Tim Berners-Lee‘nin CERN’de HTML üzerine yaptığı çalışmalar bugün sahip olduğumuz web’in temelini oluşturdu.
Bugün, birleşik internetin yerini parçalanmış bir internet almış durumda. Hatta daha da fazla parçalanmaya hazır olan bir internet var.
Pek çok ülkenin halihazırda kendi internet ağı bulunuyor. Bu ağlar teknik olarak hala genel internete bağlı olsa da kullanıcılar için farklı siyaset, düzenleme ve maliyetlere tabi olduklarından ötürü farklılık gösteriyorlar. Örneğin Rusya, Sovyet devri üslubu internet nezaretini sürdürüyor ve bu yalnızca Rusya’ya özel değil. Xi Jinping önderliğindeki Çin de tıpkı yolu izliyor. Nezaret, internet kullanımının önünde tek pürüz değil. Taciz, istismar, sansür, erişim vergisi, erişim fiyatı üzere benzeri internet denetimleri birçok ülkede önemli bir sorun teşkil ediyor.
Gerçekten de her bir ülke, lisandan hukuka, kültürden sansüre kadar internet tecrübesini şekillendiren mahallî faktörlere sahip. Bu durum VPN’ler yahut blockchain ağlarına geçilen araçlarla aşılabilse de pratikte bunlar insanların sırf küçük bir yüzdesinin kullandığı ferdî tahliller ve istikrarlı bir tahlil sağlamıyorlar.
Zaten Splinternet’tin başındayız
Tüm bunlar, internetin çoktan bölündüğünü gösteriyor. Ve sansür uygulayan hükümetler olmasa bile meseleler devam ediyor.
2021 yılında Facebook, Avustralya’da yürürlüğe giren bir maddeyi protesto etmek maksadıyla Avustralya’daki haber içeriklerini kapatarak dalda potansiyel bir değişikliğe yol açtı. Bunun öncesinde Wikipedia ve Google üzere kuruluşlar, 2017 yılında ABD’de ağ tarafsızlığı kararlarının geri çekilmesini protesto etti.
Facebook (şimdiki ismiyle Meta), Hindistan’da Free Basics isminde duvarlarla çevrili bir internet bahçesi oluşturma teşebbüsünde bulundu. Bu durum 2015’in sonları ve 2016’nın başlarında kurumsal denetim konusunda büyük bir reaksiyona yol açtı. Günümüzde Meta’nın AB maddelerini ihlal etmesi, bölgedeki iş modelini de riske atıyor.
Ulusal düzenlemeler ve ekonomiler ortasındaki sistemsiz örtüşme, hudutları aşan dijital hizmetlerle tuhaf bir etkileşime neden olabilir. İnternet üzerindeki mevcut tecrübe çeşitliliği, kullanıcı tecrübelerinin ve erişiminin giderek farklılaşmaya devam edeceğini gösteriyor. İnternet tabanlı şirketler, kullanıcıların takibi ve reklamcılık için giderek daha fazla özel erişime bağımlı hale geldikçe ve hükümet siyasetleri değiştikçe bu parçalanmanın devam ettiğini göreceğiz.
Splinternet, halihazırda sahip olduklarımızdan çok da farklı değil. Lakin, bugünkünden daha az global, daha az müzakereci, daha az adil ve daha az birleşik bir interneti temsil ediyor. Yani şimdiki üzere bölgesel uygulamalarla parçalanan bir interneti değil, sonrasında oluşacak, gerçek bir parçalanmış internet manasına geliyor. Görünüşe bakılırsa bunun çok da uzağında değiliz; hatta başlangıcında olduğumuz bile söylenebilir…